Dingin Yaşam Gnothi Seauton | Kendini Bil
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite, kısa yazılışıyla DEHB, birçok insanın hayatını olumsuz etkileyen bir rahatsızlık. Bu yazımızda, bu önemli rahatsızlığa, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğuna değinerek, DEBH nedir, DEHB ne demektir, Dikkat Eksikliği nedir, Hiperaktivite nedir gibi kavramsal soruları yanıtlayacağız. Ayrıca DEHB belirtilerine, dikkat eksikliği belirtileri ve hiperaktivite belirtileri olarak iki ayrı koldan değineceğiz. DEHB tiplerine de detaylı olarak yer vereceğiz.
Detaylara girmeden önce şunu belirtmekte fayda var. İngilizce literatürde Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite (DEHB), ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) olarak geçiyor. Bu alanda yabancı kaynakları araştırmak isterseniz, DEHB yerine ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) ‘yi araştırmanız daha etkili olacaktır.
Bu Yazıda Neler Okuyacaksınız?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu hem çocuklarda hem de yetişkinlerde görülen ve beyindeki bazı kimyasal maddelerin işleyiş farklılığından ortaya çıkan nörogelişimsel bir rahatsızlıktır. Hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite sıklıkla beraber görüldüğünden, bu rahatsızlıklar birlikte ele alınırlar. Fakat her ikisinin de farklı belirtileri ve etkileri vardır.
DEHB ‘in en temel belirtileri aşırı hareketlilik ve dikkat sorunları olsa da bunların yanı sıra, dürtüsellik yani isteklerini erteleyememe de bu rahatsızlığın en belirgin belirtileri arasındadır. DEHB belirtilerini birazdan daha detaylı olarak ele alacağız.
DEHB nedir sorusundan önce bu rahatsızlığın kapsadığı rahatsızlıkları teker teker ele almak faydalı olacak. Bu rahatsızlıkları ayrı ayrı ele alarak, isterseniz ilk olarak dikkat eksikliği nedir sorusu ile başlayalım ve hiperaktivite nedir sorusuyla devam edelim. Ama öncesinde bu rahatsızlık kimlerde görülür buna bir bakalım.
DEHB kimlerde görülür?
Dikkat eksikliği kimlerde görülür diye baktığımızda, bu durum sıklıkla çocuklukta görülse de ilerleyen dönemlerde, yetişkinlerde de görülebilir.
DEHB beyinde meydana gelen nörogelişimsel bir rahatsızlıktır. Bu bağlamda DEHB daha çok çocuklarda görülmekle birlikte, yetişkinlerde de görülebilen bir rahatsızlıktır. Dünyada bu alanda yapılan çalışmalarda, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu nun okul çağı çocuklarında %5-12 oranlarında görüldüğünü saptanmıştır. Bu noktada erkek çocuklarında DEHB ‘in görülme olasılığı daha yüksektir. Buna göre dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, erkek çocuklarda, kız çocuklara oranla iki kat daha fazla görülür.
DEHB kimlerde görülür sorusunun cevabını yetişkinlerde de görülür şeklinde verecek olursak, yine dünya üzerinde yapılan araştırmalar, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun dünya genelinde %4-5 civarında olduğunu gösteriyor.
Peki ülkemizde durum ne diyecek olursak, ülkemizdeki DEHB oranlarını şu şekilde verebiliriz. Toplumumuzda dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu görülme oranı, çocuklukta %8, ergenlikte %6 ve yetişkinlikte %4 olarak saptanmıştır.
Bu oranlar göz önüne alındığında, DEHB ‘in çocuklukta başlayarak, ergenlikte azalmakla beraber devam ettiği, yetişkinlikte de belirli bir oranda görüldüğünü söyleyebiliriz. Ve bu oranlar dikkate alındığında, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun toplumda görülme sıklığı oldukça fazla.
Dikkat Eksikliği Nedir?
DEHB nedir sorusundan önce ilk olarak isterseniz dikkat eksikliğine odaklanalım. Dikkat eksikliği sorusunun ilk yanıtı, bu rahatsızlığın kişilerin odaklanma problemleri yaşayarak, içinde bulundukları duruma dikkatlerini yeterince verememesidir. Böyle bir problem yaşayan birey, dış uyaranlardan kolaylıkla etkilenir, dikkatini bir türlü toplayamaz. Bu da çocuklukta, derslere kendini verememeyi, eşyalarını, oyuncaklarını kaybetmeyi, sürekli dikkatin farklı yerlere kaymasını ve çeşitli düzensizlik davranışlarını da beraberinde getirir.
Yine yetişkinlikte DEHB ‘e sahip olan bireyler, işlerine odaklanmakta zorlanırlar, dikkatlerini zor toplarlar. Uzun ve farklı adımlar gerektiren prosedürleri uygulamakta zorlanabilirler. Dikkatin önemli olduğu diğer iş ve sosyal aktivitelerinde zorlukla yaşayabilirler.
Hiperaktivite Nedir?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun Hiperaktivite kısmı, aşırı hareketlilikle ilişkilidir. Bu bağlamda hiperaktivite nedir dediğimizde, hiperaktivite kişinin anormal derece hareketli olmasıdır diyebiliriz. Bu rahatsızlığa sahip olan çocuklar ve yetişkinler, sürekli hareket halindedirler. Kendilerini kontrol etmekte zorlandıkları için, sürekli bir eylem içindedirler.
Çocuklukta, aşırı bir yaramazlık şeklinde kendini gösterebilen hiperaktivite, yetişkinlikte, isteklerini ertelemeyen, sürekli oradan oraya koşturan, birden çok işi bir arada yapmaya çalışan, aşırı yoğun çalışan ve yoğun yaşan bir birey olarak kendini gösterir. Çocukluk dönemindeki hiperaktivite, hem yaşıtları ile çocuğun hareketleri karşılaştırıldığında aşırı bir hareketlilikte oluşundan hem de hem akranları hem de okul hayatındaki bu rahatsızlığa bağlı problemlerin artması ile anlaşılır.
Dürtüsellik Nedir?
Dikkat eksikliği nedir, hiperaktivite nedir sorularını yanıtladık. Peki Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile birlikte görülen dürtüsellik nedir?
Dürtüsellik, birçok farklı rahatsızlığın neden olduğu ek bir rahatsızlık aslında. Özellikle yoğun stres altında çalışan kişilerde sıklıkla görülen dürtüselliği biz burada dehb açısından ele alacağız. Çünkü, DEHB ‘in özellikle sosyal ve yaşamsal problemlere neden olan en önemli taraflarından biri de dürtüsellik.
Dürtüselliği isteklerini erteleyememe, duygularını kontrol edeme ve acelecilik olarak tanımlayabiliriz. Bunu örnekleyecek olursak eğer, DEHB ile birlikte gelen dürtüsellikte, kişi sıra beklemekte zorlanabilir. Ya da karşılıklı konuşmalarda, söz kesme davranışlarında bulunarak, kafasındaki düşünceyi bir an önce iletmek isteyebilir. Bu noktada dikkat eksikliği de devreye girdiğinden, kişi, söyleyeceğini unutmamak için bir an önce araya girerek düşüncesini aktarır. Fakat bu, sosyal iletişimde pek istenen bir durum değildir. Dolayısıyla iletişim problemlerini de beraberinde getirir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Nedenleri
DEHB nedir, Hiperaktivite Nedir, Dikkat Eksikliği nedir gibi sorunları yanıtladık. Şimdi sıra geldi, Dikkat Eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun nedenleri ne. DEHB, nedeni tam olarak bilinemeyen bir rahatsızlık. Fakat bu alanda yapılan çalışmalar, DEHB ‘li bireylerin bazı ortak noktalarını ve aile geçmişlerini göz önüne alarak, çeşitli saptamalar yapmıştır. Bu bağlamda, DEHB nedenleri arasında genetik aktarım oldukça önemli. Yani ailesinde DEHB ‘li bir birey olan kişilerde, Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olma ihtimali diğerlerine göre daha yüksek.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu nedenlerinden bir diğeri de beyindeki bazı kimyasal maddelerin eksikliği ya da işleyişindeki bazı bozukluklar. Örneğin beyindeki dopamin seviyesinin düşük olması ya da beyinde oto kontrol ve karar verme gibi merkezleri kontrol etme de etkili olan gri maddenin az olması bu noktada oldukça etkili.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite nedenleri arasında en önemli olanlarından biri de gebelik ve bebeklik çağında çocuğun maruz kaldığı ortam. Bu noktada, annenin sigara ya da uyuşturucu bağımlısı olması, bu rahatsızlığa neden olacak ilaçların kullanılması çocukta hiperaktivite ve dikkat eksikliğine neden olacak etkenler. Yine düşük doğum ağırlığı ve çocukluk döneminde yaşanan çeşitli travmalar da dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun nedenleri arasındadır.
DEHB Tipleri
Dikkat Eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu kendini farklı türlerde gösterebiliyor. Bu bağlamda DEHB tipileri kendi arasında 3 ‘e ayrılıyor. Peki nedir bu DEHB tipleri? Bu DEHB tipleri:
- Dikkat Eksikliği Olan DEHB Tipi
- Hiperaktif ve Dürtüsel DEHB Tipi
- Birleşik DEHB Tipi
Şeklinde sıralanabilir. Peki biraz daha detaylarına girersek, bu 3 DEHB tipi nasıldır? İsterseniz biraz da bu noktalara değinelim.
Dikkat Eksikliği Olan DEHB Tipi
DEHB tiplerinden sadece Dikkat Eksikliği olan DEHP tipi, sadece odaklanma problemleri ve dikkat problemleri yaşayan bireylerdir. Bu noktada hiperaktivite ve dürtüsellik yok denecek kadar azdır. Kişi sadece dikkat problemleri yaşar. Bu da belirli işlere odaklanmakta güçlük çekmesine neden olur.
Hiperaktif ve Dürtüsel DEHB Tipi
DEHB tiplerinden sadece Hiperaktif ve Dürtüsel olan DEHP tipi, dikkat problemi olmayan ama aşırı hareketli ve dürtüsel olan tiptir. Bu noktada aşırı hareketlilik, duygularını ve hareketlerini kontrol edememe, acelecilik gibi durumlar görülür. Bu da Hiperaktif ve Dürtüsel DEHB Tipine sahip kişilerin kendini yıpratmasına, çeşitli sosyal ve yaşamsal sorunlarla karşılaşmasına neden olur.
Birleşik DEHB Tipi
Birleşik DEHP tipi hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite ile dürtüselliğin birlikte görüldüğü durumdur. Diğer DEHP tipleri göz önüne alındığında bu tipteki DEHB ‘lilerin işi daha zordur. Çünkü kişi hem odaklanma ve dikkat sorunları yaşar, hem de aşırı hareketlilik ve beraberinde gelen dürtüsellik sorunları yaşar. Bu durumlar, Birleşik DEHB Tipine sahip bireylerin iş, sosyal ve yaşamsal sorunlar yaşamasına neden olur.
DEHB Belirtileri
DEHB nedir, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu nedenleri nelerdir ve DEHP tipleri gibi konulara değindik. Peki oldukça yaygın bir rahatsızlık olan DEHB in belirtileri nelerdir? İsterseniz DEHB Belirtileri ni dikkat eksikliği belirtileri ve hiperaktivite belirtileri olarak iki farklı kategoride sıralayalım.
Dikkat Eksikliği Belirtileri
Çocuklukta ve yetişkinlikte DEHB belirtileri için ilk olarak DEHB in dikkat tarafı ile ilgili olan belirtilere bakalım. Bu bağlamda, Dikkat Eksikliği belirtilerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
- Dikkatin dış etmenlerce kolayca dağılması,
- Ayrıntı ve detaylara dikkat etmeme,
- Dikkatsizlik dolayısıyla sık sık hata yapma,
- Yönergeleri ve prosedürleri takip etmede zorlanma,
- İşleri başlatmada ve tamamlamada zorluk yaşama,
- Bir işi bitirmeden diğerine geçmek,
- Aynı faaliyette uzun süre devam edememek, çabuk sıkılmak
- İşleri önceliklendirme ve planlama sorunları,
- Yoğun düşünme gereken işlerden kaçınma,
- Unutkanlık,
- Dinleme güçlüğü
- Göz teması kuramamak
- Sık sık eşyalarını kaybetmek
Hiperaktivite Belirtileri
Dikkat eksikliği belirtilerinden sonra şimdi de isterseniz DEHB ‘in Hiperaktivite belirtilerine değinelim. Bu bağlamda çocuklarda ve yetişkinler hiperaktivite belirtileri şu şekildedir:
- Aşırı hareketli olmak,
- Sessiz bir şekilde yerinde duramamak,
- Sürekli bir şeylerle uğraşmak,
- Acelecilik ve sabırsızlık,
- Gereksiz ve çok konuşmak,
- Cümleleri birbirine bağlayamamak, kelime hataları yapmak,
- Sabit durmakta güçlük çekmek,
- Sürekli el ve ayakların hareket ettirilmesi,
- İlişkileri sürdürmede zorluk yaşama.
Yetişkin ve çocuklarda, DEHB in hiperaktivite kısmı kendini bu şekilde gösterir. Peki ya bebeklerde? Hiperaktivite, bebeklerde de görülen bir rahatsızlıktır. Fakat, doğaları gereği, bebeklerde hiperaktivite belirtileri biraz daha farklılıklar gösterir. Buna göre hiperaktif bebekler şu şekilde davranır:
- Çok sık ağlama,
- Huzursuz ve sinirli olma,
- Çok enerjik ve kıpır kıpır olma,
- Seslere ve dokunmaya aşırı duyarlılık,
- Kısa ve huzursuz uyku süreleri,
- Erken sürünme ve yürüme.
Dürtüsellik Belirtileri
DEHB ile birlikte gelen bir diğer önemli rahatsızlık da dürtüselliktir. Dürtüsellik yukarıda da belirttiğimiz gibi, kişinin duygularına ve isteklerine hakim olamayarak, aceleci davranması ve ani hareketlerde bulunmasıdır. Peki dikkat eksikliği ve hiperaktivite rahatsızlığı ile gelen dürtüsellik belirtileri nelerdir?
- İsteklerini hemen elde etmek istemek,
- Sabırsız ve aceleci olmak,
- Sıra beklemek gibi durumlarda zorlanmak,
- Düşüncesiz hareketlerde bulunmak,
- Aşırı tepkiler vermek ve bu tepkileri kontrol edememek
Bu ve benzeri belirtilerin uzun bir süre devam etmesi durumunda, bireyde dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olduğu düşünülebilir. Fakat daha net bir sonuç elde etmek için bazı temel testler vardır. Şimdi de isterseniz bu DEHB testlerine bakalım.
DEHB Testleri
Bir kişide DEHB olup olmadığını anlamak için bazı genel terslerden yardım alınır. DEHB ile ilgili bu DEHB testleri aşağıdaki gibidir:
- Moxo Dikkat Performans Testi
- Wisc-4 Zeka Testi
- CAS Bilişsel Değerlendirme Sistemi
DEHB ile İlgili Önemli Veriler
Dikkat eksikliği belirtileri, hiperaktivite belirtileri ve DEHB testlerine değindil. Şimdi de DEHB ile ilgili diğer rahatsızlıklarla da ilişkili bazı önemli verileri paylaşalım. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ile ilgili bu bilgiler ve oranlar şu şekilde:
- DEHB ‘li olan kişilerin olmayanlara göre okulu bırakma oranı %32-40,
- Üniversiteyi tamamlama oranı %5-10,
- Çok az ya da hiç arkadaşa sahip olmama oranı %50-70,
- İş yaşamında düşük performans oranı %70-80,
- Antisosyal aktivitelerle ilgilenme oranı %40-50,
- Depresyona yakalanma oranı %20-30,
- Kişilik bozukluğu görülme oranı %18-25,
- Yüksek derecede sigara ve alkol bağımlılığı,
- Yüksek oranda ergenlikte hamile kalma ve cinsel yolla bulaşan hastalıklara yakalanma oranı,
- Yüksek oranda hayatlarını yanlış yönlendirme ve yaşamlarını tehlikeye atma davranışları görülür.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nasıl Geçer?
DEHB nedir, dehb tipleri hangileridir, dehb belirtileri nelerdir gibi sorularını yanıtladık. Peki, DEHB nasıl geçer, Dikkat Eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu nasıl geçer?
DEHB ciddi bir rahatsızlık olduğu için ve beyindeki bazı kimyasallardan kaynaklandığı için, kişinin öncelikle uzman bir psikiyatr gözetiminde bir ilaç tedavisi görmesi gerekir.
DEHB tedavisinde, bireylerin sosyal hayata uyumları, hiperaktivite, dürtüsellik ve odaklanma problemlerinin çözülmesi için, DEHB ilaç tedavisi yanında, psikoterapi uygulanır. Psikoterapi yine uzman bir psikiyatr veya psikolog tarafından yapılmalıdır.
DEHB tedavisinde, kişinin bu rahatsızlıkla ilgili kitaplardan destek alması, bu alandaki filmleri izlemesi ve dehb farkındalığını arttırması da önemli bir adımdır.
Bunların yanında, DEHB ‘li birey, bazı yaşam tarzı değişiklikleri ile, tedaviyi desteklemelidir. Özellikle sağlıklı beslenme, spor ve düzenli uyku ile yaşam tarzı düzenli hale getirilmelidir. Bunların yanında, kişiyi yavaşlatacak ve bulunduğumuz ana çekecek yoga, çeşitli farkındalık uygulamaları ve meditasyonlar da bu noktada kişiye oldukça fayda sağlayacaktır. Bu noktada, isterseniz yoga hareketleri ve meditasyon çeşitlerini anlattığımız yazımıza göz atabilirsiniz.
DEHB İle İlgili Yapabilecekleriniz
Bir Uzmandan Yardım Alın
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite çocukların ve yetişkinlerin hayatlarını olumsuz etkileyen ciddi bir rahatsızlık. Bu rahatsızlık çoğunlukla beyindeki bazı kimyasalların eksikliklerinden kaynaklandığı için, tedavi sürecinde bir uzmandan destek alınması çoğunlukla şart. Özellikle bu alanda ilaç tedavisi yapabilecek bir psikiyatr ile bu süreci başlatmanız ve onun kontrolünde ilerlemeniz, DEHB ‘in üstesinden hızlı bir şekilde gelmenizi sağlayacak.
DEHB İle İlgili Kitaplar
Uzman yardımının yanında, DEHB ile ilgili farkındalığınızı arttırmak ve bu alanda bireysel olarak neler yapabileceğinizi öğrenmek için, DEHB ile ilgili kitapları okuyabilirsiniz. Aşağıda, benim bu alanda okuduğum iki önemli eseri sizler için paylaştım. Bu alanda okudukça, listeyi güncelleyeceğim.
Dikkat Eksikliği Bozukluğu
Yazar: Edward M. Hallowell, Dr. John J. Ratey
Sayfa: 220 sayfa
Yayınevi: Pozitif
Dönüşüm DEHB
Yazar: Greg Crosby ,Tonya K.Lippert
Sayfa: 220 sayfa
Yayınevi: Sola Unitas
DEHB İle İlgili Filmler
DEHB kitapları ile birlikte, DEHB filmlerini de dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu farkındalığınızı arttırmak için kullanabilirsiniz. Sizin ya da bir yakınınızın yaşadığı bu ciddi rahatsızlığı, bir film vasıtasıyla ekrandan izleme, bazen çok farklı noktaları fark etmenizi sağlayabilir. Bu bağlamda, aşağıdaki dehb filmlerine göz atabilirsiniz.
Mommy
Yıl: 2014
IMDB: 8.0
Süre: 2 saat 19 dakika
The Disruptors
Yıl: 2022
IMDB: 8.1
Süre: 1 saat 38 dakika
The 400 Blows (400 Darbe)
Yıl: 1959
IMDB: 8.1
Süre: 1 saat 39 dakika
Pasanga 2
Yıl: 2015
IMDB: 7.3
Süre: 2 saat 7 dakika
Jeg hader ADHD: børn i en diagnosetid
Yıl: 2014
IMDB: 7.0
Süre: 1 saat 27 dakika
Başparmak (Thumbsucker)
Yıl: 2005
IMDB: 6.5
Süre: 1 saat 36 dakika
Mona Lisa Gülüşü (The Mona Lisa Smile)
Yıl: 2003
IMDB: 6.5
Süre: 1 saat 57 dakika
Dünya DEHB Haftası
Her yıl 14-20 Ekim haftası, dünya dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) farkındalık haftası olarak anılıyor. Bu haftada, uzmanlar, DEHB ile ilgili çeşitli etkinlikler, seminerler vererek, bu konunun daha net anlaşılmasını sağlarlar.
DEHB Kaderiniz Değil!
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite, tedavi edilmesi gereken ciddi rahatsızlıklardan biridir. Çocukluk döneminde okul hayatını, yetişkinlik döneminde de iş ve sosyal hayatı olumsuz olarak etkiler. Fakat çaresiz bir rahatsızlık değildir. Bir uzman yardımı ile siz de dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu ndan kurtulabilirsiniz. Aynı zamanda kendi kendinize kitaplar ve filmlerle de bu alanda farkındalık kazanarak, bu durumu yönetebilirsiniz. Ama unutmayın, bazı durumlarda, sadece farkındalık yetmez. Çünkü beyinde olması gereken bazı hormonların ve maddelerin eksikliği, ancak bir uzman gözetiminde, bir psikiyatr tarafından takip edilecek bir ilaç tedavisi ile mümkün olabilir.
Ama Unutmayın! Yukarıda kitabından da bahsettiğimiz Dr.Hallowell, bir DEHB ‘li beynini çok güzel anlatıyor. Dr.Hallowell ‘a göre, DEHB ‘li olmak beyninizde bir Ferrari motoruna sahip olmanız fakat frenlerinizin bir bisiklet freni olması durumu. Ve ekliyor, eğer frenlerinizin güçlendirirseniz, bir şampiyonun beynine sahip olabilirsiniz!
Bu yazımız sadece bilgilendirme amaçlıdır. Yazımızda herhangi bir tedavi öğesine ve önerisine yer verilmemiştir. Bu ve benzeri konularda tanı ve tedavi için mutlaka konunun uzmanlarına başvurunuz.
