Dingin Yaşam Gnothi Seauton | Kendini Bil
Stoacılık, Helenistik dönemin en önemli akımlarından biridir. Bu akıma göre, “insan kendi mutluluğunu kendi başına elde edebilir ve bu dış koşullara bağlı değildir”. Bu yazımızda, stoacılık ya da stoa felsefesinin en önemli savunucularından biri olan Epiktetos ‘e ve hem geçmişe hem de geleceğe ışık tutan Epiktetos Sözleri ne değineceğiz. Stoacılık ile ilgili detaylar için, stoacılık nedir yazımıza da bakabilirsiniz. Epiktetos Kimdir, Stoacılık nasıl bir akımdır gibi sorulara yanıt verdikten sonra, hayat dersi niteliğindeki 17 Epiktetos sözüne inceleyeceğiz. Ayrıca stoacılık nedir yazımızı da inceleyebilirsiniz.
Bu Yazıda Neler Okuyacaksınız?
Epiktetos Kimdir?
Yunan Stoacı Filozof Epiktetos, 55-135 yılları arasında yaşamış, Helenistik felsefenin en önemli akımlarından biri olan Stoacılık akımını savunmuş filozoflardan biridir. Kurucusunun Kıbrıslı Zenon olduğu Stoa Okulu ya da Stoacılık, temelde insanın mutluluğunun dış koşullara bağlı olmadığını savunur. Bu felsefenin savunucuları, insanın kendi kendine mutlu olabileceğini kabul eder ve bunun da Tanrı ‘dan geldiğini kabul ederler. Epiktetos da stoacılık akımındaki en önemli isimlerdendir. Geçmişte olduğu gibi, günümüzde de sözleriyle insanlığa ışık tutmuş Epiktetos, Roma ‘nın Frigya eyaletindeki Hierapolis kendinde dünyaya gelmiştir. Bir köle olarak dünyaya gelen Epiktetos, daha sonra özgürlüğünü kazanmıştır. Zaten yunanca “kazanılmış, elde edilmiş” anlamlarına gelen Epiktetos ismi de buradan gelmektedir.
Epiktetos kimdir sorusuna yanıt verdikten sonra, şimdi sıra geldi usta Stoacı Filozof Epiktetos Sözleri ne. Aşağıda, Epiktetos ‘un hayat dersi niteliğinde bize bıraktığı 17 sözü bulacaksınız.
Bir diğer Stoacı Roma imparatoru Marcus Aurelius Sözlerini de inceleyebilirsiniz.
Epiktetos Sözleri
“İnsanlar bir şeyler yüzünden değil, şeylerle ilgili düşünceleri yüzünden acı çeker.”
İnsanın başına gelenler başka, bu başına gelenlere yaptığı yorumlarla insanın aldığı tavır başkadır. Epiktotes bu sözüyle, insanların olan şeyler yüzünden acı çekmediğini, onlara yüklediği anlam yüzünden acı çektiğini savunur. Yani, verdiği anlam büyük olunca, acısı da büyük olur insanın. Dolayısıyla acı çekip çekmemek, insanın elindedir. Karşısındaki şeye ona acı çektirme gücü verdiği sürece, acı çekmeye devam edecektir. Ama verdiği bu hakkı, her zaman geri alabilir insan. Yani, şeylerle ilgili düşüncelerini kon trol edebilir ve dolayısıyla acısını da kontrol altında tutabilir.
“Doğruluğun en güzel meyvesi, ruhun huzurudur.”
Dünyadaki en güzel şeylerden biri de huzurdur. Yastığa kafanızı koyduğunuzda, rahatça yatabiliyor musunuz? İşte bu dünyanın en keyifli şeylerinden biri. Epiktetos bu sözüyle, huzurun kaynağını doğruluk olarak göstermiş. Yani insan doğruluktan ayrılmadığı müddetçe, huzur onu her zaman bulacaktır. Bir insanın ruhu huzur bulduğunda da artık önünde hiçbir şey duramaz. Dolayısıyla, huzurlu bir ruh için, doğruluk en büyük şartlardan. Zaten, stoa felsefesinin de en temel erdemlerinden biri doğruluk.
“Kendinin efendisi olmayan hiç kimse, özgür değildir.”
Epiktetos Sözleri nden bu sözle Stoacı filozof, insanın ancak kendini bilmesiyle ve kendine hükmedebilmesiyle özgür olabileceğiniz savunuyor. Zaten, kendine bile söz geçiremeyen insan, neden özgür olsun ki? Ya da özgürlük, bu kişiye ne katabilir ki? İşte bu yüzden, insan kendinin efendisi olmalı ve kendine söz geçirebilmelidir. Kendine söz geçirebilen ve kendini kontrol edebilen insan, dünyayı kontrol edebilir.
“Güçlükler insan karakterinin ölçüsüdür. İnsanın ne olduğunu onlar gösterir.”
İnsan, hayatın çeşitli evrelerinde sınanır. Başına farklı şeyler gelen insanlar, bu olaylara farklı tepkiler verirler. İşte Epiktetos sözleri nden bu söz, insanın bu zorluklar karşısında takındığı tavrın, insanın karakterini yansıttığını gösteriyor bizlere. Gerçekten de öyle değil mi?
Örneğin bir işiniz vardı ve işten çıkarıldınız? Ya da çok sevdiğiniz birinden ayrıldınız, boşandınız? İşte bu olaylar karşısında takındığınız tavır, sizin hakkınızda size çok şey söylüyor. Hayatın ondan ibaret olduğunu düşündünüz ve pes mi ettiniz? O zaman yenildiniz. Ya da koşullar ne olursa olsun mücadeleye devam mı ettiniz? O zaman kazanan siz oldunuz. İşte mücadeleci kimliğiniz de burada ortaya çıkmış oldu.
“Yaşamındaki sınırlar yalnızca senin belirlediklerindir.”
İnsanlar geçmişlerinden gelen önyargıları ve toplumun ona sunduğu değer yargılarından dolayı kendilerini sıklıkla sınırlama eğilimindedir. İnsan bunu yapmadığında da, içinde bulunduğu toplum onu bir şekilde sınırlamak ister. Epiktotes sözleri nden bu söz, insanın yaşam konusunda sınırlarını sadece kendisinin belirlediğini anlatıyor bize. Yani, geçmiş bize ne derse desin, toplum bizim önümüze ne getirirse getirsin, insan bunları kabul etmeyebilir. Ve kendi sınırlarını kendisi çizer.
Örneğin bir mesleğiniz var ve siz zaman sonra bu mesleğin yanlış olduğunu aslında farklı bir iş yapmanız gerektiğini düşündünüz. İşte toplum buna karşı çıkar. Aileniz, arkadaşlarınız karşı çıkar. Önyargılarınız bunu engeller. Ama siz sınırlarınızı kendiniz çizmeye karar verdiğinizde, kim ne derse desin, bu değişikliği yapabilirsiniz. Çünkü hayatınızda tek sınır sizsiniz. Kendinizi, yani topluma ya da ön yargılara boyun eğen taraflarınızı önünüzden kaldırırsanız, önünüz daha açık olur.
“Her insan kendi kendini mutlu etmesini öğrenirse; işte o zaman dünyada ne başkalarının sırtına binip kendini mutlu bir şekilde taşıtan asalak, ne de kötülük yapan biri kalmamış olacaktır!”
Stoa felsefesinin temelinde insanın kendi kendine mutlu olabileceği yatar. Stoacı Filozof Epiktetos de bu sözüyle insanın kendi kendine mutlu olabileceğini ve daha önce mutluluk arayışıyla yapmaya çalıştığı kötülüklerden de bu vesileyle arınabileceğini anlatıyor. Yani, gerçek mutluluğu bulan insan, yapay mutluluklar için başka insanlara zarar veremez.
“Felsefe, ne olursa olsun yapmaya zorlandığımız ödevlerde cılızlığımızı ve bilgisizliğimizi anlamak ile başlar.”
Felsefenin öncelikle insanın kendini anlaması, kendini bilmesi ile başlayacağını savunan bu söz ile Epiktetos, ilk olarak kendi zayıf yönlerimizi görebileceğimiz zorluklara dikkat çeker. Neleri yapmakta zorlanıyoruz, hangi eksikliğimiz bizi önemli ödevleri yapmaktan alıkoyuyor? İşte bunları tespit ettiğimizde, felsefeye de bir bakıma girmiş oluyoruz.
“Senin bardağını kırdıkları vakit, komşunun bardağı kırıldığı kadar sakin olmalısın.”
İnsanoğlu sahip olduğu şeylere kendini fazlaca bağlama eğilimindedir. Hepimiz yer yer kendimizi sahip olduklarımızla tanımlıyor, sahip olduklarımızı bir statü malzemesi olarak ya da yaşama sebebimiz olarak görüyoruz. Yani sahip olduğumuz şeylere olduğundan fazla değer veriyoruz. Hal böyle olunca da sahip olduğumuz şeyler elimizden gittiğinde, daha çok acı çekiyoruz.
Epiktetos sözleri nden bu söz, sahip olduklarımıza fazla değer vermemeyi salık veriyor bize. İnsan, başkasının canı yandığında, kendisinin canı yandığından daha az acı çeker. Özellikle maddi konularda bu sıklıkla yaşanabilir. Ateş düştüğü yeri yakar sözü de bunu çok güzel açıklar. İşte insanın sakinliğini kendini başına gelen şeylerde de koruması gerektiğine inanır Epiktetos. Ve bize de böyle davranmamızı öğütler.
“Konuşmadaki bilgelik ve dinlemedeki kibarlık vasıtasıyla ruhun hazineleri ve kişideki ahlaki olgunluk açığa çıkar.”
İnsanın konuşmasının ve dinlemesinin insanı yansıtacağınız anlatan bu söz ile Epiktetos, bir kişinin bilgeliğini konuşmasından, kibarlığını da bizi gerçekten dinlemesinden anlayabiliriz. Bir kişi bizi gerçekten dinliyor mu, yoksa konuşmak için sırasını mı bekliyor? İşte bu tavır, onun kibarlık seviyesini de gösteriyor. Ve yine konuşmasındaki bilgelik onun olgunluğuna ışık tutar. Konuştukları dolumu yoksa boş mu konuşuyor. İşte bu noktada kişi aslında kendini de ele veriyor.
“Tanrı, bütün insanları mutlu olmaları için yaratmıştır; bedbaht oluyorlarsa kendi hataları yüzünden oluyorlar.”
Stoacıların en temel inanışları mutluluk yönündedir. Kişilerin kendi kendilerine mutlu olabileceklerini, bunu da duygularını kontrol ederek yapabileceklerini savunur Stoacılar. İşte bu sözle de Epiktetos, Tanrı ‘nın insanlara bu gücü verdiğinden bahseder. Ama buna rağmen insanların bunun kıymetini bilmediğini, düşüncelerini kontrol edemeyerek, kendi acılarını kendilerinin yarattığını söyler.
Düşüncelerinizi kontrol ederseniz, sizi üzme gücünü onlardan almış olursunuz. Böyle olunca da kendi mutluluğunuzu kendiniz yaratmaya başlarsınız. Onu kimse elinizden siz istemedikçe alamaz.
“Başkalarının size hayran olmasına bağımlı olmayın. Bunda hiçbir güç yoktur.”
Övgü insanoğlunun en zayıf noktalarından biridir. İnsan bir övgü duymaya görsün. Hemen yelkenleri indiriverir. Zaman geçtikçe de bu övgülerin, hayranlığın bağımlısı haline gelir. Ama Epiktotes, bunun bir güç olmadığını, aksine insanı zayıflattığını savunur. Çünkü bağımlılık, sizi farkında olmadan sınırlar.
Birine yaranmak için dış eşyaya bağlanırsan bil ki değerinden düşmüşsündür. Bunun için her işte, her durumda filozof olmak sana yetsin. Filozof olduğunu göstermek istersen kendi kendine görünmeyi üstün tut. Bu sana yeter!”
Yine fiziksel şeylere bağlanmanın insanın değerini düşürdüğünü anlatan bu sözle de Epiktetos, kendi kendinin aynasında kendine bakmayı fiziksel nesnelerden üstün tutmayı öğütlemiş.
“Felsefe her anın sonsuz değerine, dikkat etmektir.”
Anda kalmak, şimdi de kalmak. Son zamanların en popüler yönelimlerinden biri olsa da bunu gerçekten başarabilen insan sayısı oldukça az. Anda kalmak, her anın eşsiz olduğunu anlamak ve onun değerinin farkında olmak. İşte felsefe de bu bilinçle başlıyor.
“Beni zengin yapan, toplumda edindiğim yer değil, kendi yargılarımdır, kendi yanımda taşıdıklarımdır. Yalnızca bunlar tam anlamıyla bana aittir ve elimden alınamazlar.”
Epiktetos sözleri nden bu söz, zenginliği fiziksel şeylerde değil de kazanılan maneviyatla değerlendiriyor. Ve sahip olduğu bu değerlerin de hiçbir şekilde elinden alınamayacağını söylüyor. Siz de fiziksel nesnelere değil de kazandığınız manevi olgularla kendinizi tanımlarsanız işte o zaman gerçek konumunuzu görmüş olursunuz.
Etrafınıza bir bakın. Sahip oldukları mallar, fiziksel zenginlikler ellerinden gitse, bu kişileri nasıl tanımlarsınız? Sahip oldukları bu fiziksel şeyler dışında, insanlığa ne gibi bir fayda sunabilirler? Sadece, mallarıyla bir zenginlik gösterisinden mi ibaretler, yoksa gerçekten dolu dolu bir hayat mı sürmekteler. Tabi buradaki dolu kavramı biraz daha manevi bir olgunluk anlamında. Özetle, fiziksel zenginlik çekildiğinde elde bir şey kalıyorsa, işte o zaman gerçekte de elde bir şey var demektir.
“Zorluklar ne kadar büyük olursa olsun, onların altından kalkmakla erişilecek ihtişam da o derece parlak olur. Usta kaptanlar maharetlerini ve saygınlıklarını atlatmış oldukları fırtınalarla elde etmişlerdir.”
Yine atlatılan zorlukların kişinin karakterini yansıttığını anlattığı bu sözüyle Stoacı Filozof Epiktetos, bu zorlukların derecesinin artmasıyla, kişiye sağladığı ihtişamı da arttıracağını söylüyor. Çünkü bir insan ne kadar büyük zorlukların üstesinden gelirse, o derece olgunlaşır.
Senaryo yazımında sıklıkla kullanılan, Kahramanın Yolculuğu terimi, bu konu için güzel bir örnek. Kahramanın yolculuğu, senaryodaki kahramanın başından geçenleri anlatır. Bu süreçte kahramanın başından birçok şey geçer ve kahraman gittikçe olgunlaşır. Kahramanın üstesinden geldiği kötülük, zorluk ne kadar büyükse, kahramanın gelişimi de ihtişamı da o yönde büyük olur. İşte hayat da böyledir. Hayatınızın kahramanı olarak siz de ne kadar büyük zorluklara göğüs gererseniz, o kadar olgunlaşırsınız. Zorluklar insan için pes etme noktası değil, bir gelişim alanıdır.
“Eğer birinin sizin hakkınızda kötü konuştuğunu duyarsanız, kendinizi savunmaya çalışmak yerine: Açıkçası beni yeterince iyi tanımıyor, zira bahsedebileceği daha birçok yanlışım var, demelisiniz.”
Tasavvufta size bir tokat atana, diğer yanağınızı çevirin inancı vardır. Bu sözle de Epiktetos, benzer bir noktaya dikkat çekmiş. Bize gelen eleştirilere olgunlukla yaklaşmamızı salık vermiş.
İnsan etrafındaki insanlardaki yanlışı görmekte usta ama kendi yanlışını görmede bir o kadar kördür. Hal böyle olunca da, başkasını kolaylıkla eleştirirken, kendi eleştirildiğinde buna katlanamaz. Ama esas gelişim, başkalarının gözünden kendimizi dinlemekte yatar. Çünkü insan kendine yabancıdır. Kendini iyi göremez. Ama bir başkası, insanı kendisinden daha iyi görür ve dolayısıyla yapılan yapıcı eleştiriler de her zaman gelişimin ilk adımıdır.
Eleştiri duymazsanız, gelişim de göstermezsiniz. Çünkü çoğunlukla hatalarınızı göremezsiniz.
“Bir ziyafette, iki misafir ağırlıyor olduğunu hatırla; beden ve ruhu. Bedenine ne verirsen biraz sonra kaybedersin, ruhuna ne verirsen sonsuza kadar seninle kalır.”
Epiktetos Sözleri nden bu söz, ruhu beslemenin bedeni beslemekten önemli olduğunu anlatıyor bize. Bedenen alınan her şey geçici ve belli bir süre sonra gidiyor. Ama ruhumuza kattığımız şeyler, ömür boyu bizimle kalıyor. Ve hatta ölümümüzden sonra da insanlığa fayda sağlayabiliyor. Bu nedenle, bedeni beslemeye odaklanmaktansa, ruha yatırım yapmak hem insanın kendisi, hem de insanlık için çok önemli.
“Aceleye getirilmiş hazları değil, sabır dolu tatminkârlığı seçin.“
“İnsan insanın efendisi olamaz. İnsanın efendileri ölüm, yaşam, zevk, ızdırap, fakirlik ve paradır.“
“İnsan insanın efendisi olamaz. İnsanın efendileri ölüm, yaşam, zevk, ızdırap, fakirlik ve paradır.“
“Yarın bambaşka bir insan olacağım diyorsun. Niye bugünden başlamıyorsun?”
“Güzel şeyler çaba, eylem ve tercihlerimizin sonucu olarak ortaya çıkar. “
Mutluluğun Formülü
Geçmiş dönemlerden bir şarkıya göre, mutluluğun formülü çok açık. Bir sen, bir ben, bir de bebek:) Ama Stoacı Filozof Epiktetos ‘a göre durum daha farklı. Çünkü bu popüler cümlede de mutluluk dışarıda aranıyor. Oysa mutluluk için, insanın kendisi kendisine yeter diyor Epiktotes sözleriyle. Yüzlerce yıl öncesinden günümüze adeta ışık tutuyor ve insanoğlunun yüzyıllar boyunca elinin altında olan ama bir türlü ulaşamadığı mutluluğun formülünü bize açıkça sunuyor.
Bu yazımızda Epiktetos sözleri ne değindik. Umarım, bu sözler, sizin hayatınıza da ışık tutar.
Gökhan Kösem
